Sociale Innovatie volgens Kurt Lewin

In onze serie over de inzichten die ten grondslag liggen aan onze veranderaanpak nu een inzicht van Kurt Lewin: Action Research. Interessant is dat deze aanpak werd gepubliceerd door Lewin in 1946, terwijl als je goed kijkt naar de onderliggende principes, het erg veel weg heeft van een aantal principes die in de agile stroming ook gebruikt worden. Misschien was Lewin daarmee zijn tijd wel ver vooruit.

We zijn een serie gestart over de onderliggende geheimen van onze veranderaanpak, 10s (10 stappen). Hiervoor publiceerden we over Agile en Scrum, Chris Argyris en Double Loop Learning en Thijs Homan met concepten als spontane verandering en interventiediepte. In dit artikel belichten we het gedachtegoed van Kurt Lewin, en dan vooral ‘Action Research’. Hij wordt immers gezien als de grondlegger hiervan.

Action Research

Actieonderzoek is een aanpak waarin leren, experimenteren en vernieuwen zo samenkomen dat niet alleen kennisontwikkeling plaatsvindt, maar ook dat de actoren handelsbekwamer worden. Wat zoveel wil zeggen als dat mensen leren om te leren. Wij zien dat ik de praktijk ook steeds weer. Een groep die meerdere leercycli heeft meegemaakt durft steeds meer tegen elkaar te zeggen omdat ze weten dat er een vertrouwensband is en dat commentaar bedoeld is om er beter van te worden.

Leven 

Kurt Lewin (1890-1947) is geboren in Duitsland en groeide op in een joods gezin met vier kinderen. Hij studeerde aan de universiteit van Berlijn en deed onderzoek op het gebied van sociale psychologie. In 1933 emigreerde hij naar de Verenigde Staten, waar hij professor voor kinderpsychologie werd aan de universiteit van Iowa. Ook was hij directeur van het onderzoekscentrum voor groepsdynamica aan het technologische instituut van Massachusetts (MIT). Hij was een van de grondleggers van de Gestaltpsychologie. In de jaren veertig van de twintigste eeuw ontwikkelde hij een theorie, waarin hij onderzoek en ervaringsleren aan elkaar verbond en die we kennen onder de naam action research, of actieonderzoek. Lewin overleed in 1947 aan de gevolgen van een hartaanval.

Lewin’s ideeën

Lewin was geïnteresseerd in sociale innovatie. Dit had niet in de laatste plaats te maken met zijn afkomst als Jood in nazi Duitsland. Deze persoonlijke ervaring raakte hem diep en heeft zeker bijgedragen aan zijn gevoel voor sociale rechtvaardigheid en de noodzaak van sociale verandering.

Hij geloofde dat sociale wetenschappen niet alleen kennis moeten genereren, maar ook moeten bijdragen aan een betere wereld. Hij was gefascineerd hoe groepen functioneren en hoe ze beïnvloed kunnen worden. Hij zag actieonderzoek als een middel om sociale problemen aan te pakken en positieve veranderingen teweeg te brengen. Daarnaast geloofde hij dat het goed zou zijn om sociaal onderzoek echt in het systeem aan te pakken. Dus gekoppeld aan de praktijk. Een sociaal systeem is immers zeer complex. Mensen, maar ook groepen van mensen, beïnvloeden elkaar voortdurend. Het is haast niet mogelijk daar op afstand onderzoek van te doen. Want voor je het weet is het systeem weer veranderd. Daarnaast is het lastig te voorspellen hoe een interventie uitpakt. Daarom geloofde hij dat het belangrijk was om te werken in cyclische stappen. In elke stap is er iets te onderzoeken en kun je iets uitproberen. Afhankelijk van de uitwerking daarvan kun je vervolgens de volgende stap zetten. Tenslotte was Lewin aanhanger van de Gestaltpsychologie. Deze psychologie richt zich op het geheel in plaats van de afzonderlijke delen.

Interessant is dat Lewin misschien nog wel het meest bekend is geworden met het Unfreeze - Move - Freeze model. Dit wekt de suggestie dat Lewin de complexiteit van de werkelijkheid niet zag, omdat dit model misschien wel een oversimplificatie is daarvan. Daarnaast is er geen aandacht voor het individu, maar richt dit model zich op de organisatie. 

Toch was het juist Lewin die zag dat een organisatie, of een sociaal systeem, een optelsom is van mensen en groepen, met elk verschillende meningen. Dus veel meer een complex krachtenspel. Action Research geeft beter uiting aan dit gedachtegoed.

Action Research

Action Research is volgens Lewin het leren en interveniëren in de praktijk met een kleine groep (5 tot 8 mensen). 

Het werken met kleine groepen is hierin van fundamenteel belang. Bij grote groepen gaat het veel meer over de groepsgeest en zinkt het individu weg als massamens. Een grote groep heeft een negatieve uitwerking op het individu. Een kleine groep daarentegen heeft een heilzame werking. Een kleine groep werkt zowel positief op het individu, als op de interactie tussen de individuen. 

Het proces van Action Research is cyclisch en participatief. De cyclisch loopt zoals in bovenstaande figuur van planning naar uitvoeren, observeren en reflecteren. Die cyclus wordt voortdurend herhaald. Met participatie wordt bedoeld het betrekken van alle teamleden in elke stap.

Later hebben vele andere onderzoekers het idee van Action Research overgenomen. Het heeft ook veel varianten gekend en kwam ook onder de naam Action Learning voor.

Conclusies

Voor Lewin was Action Research een middel om onderzoek aan de praktijk te koppelen. In organisatieontwikkeling is dat eigenlijk niet anders. Natuurlijk gaat het dan niet om wetenschappelijk onderzoek, maar meer om praktisch onderzoek. Stel dat de top een nieuwe werkwijze voorstaat, maar nog niet weet hoe dit uit zal werken in de praktijk. Dan is het prettig deze manier, misschien eerst in een kleine setting, uit te proberen. Om basis van het geleerde, kunnen dan de volgende stappen gekozen worden.

Lewin's onderwerp was sociale innovatie. In feite is organisatieontwikkeling ook een vorm van sociale innovatie. Het gaat immers om (groepen van) mensen met verschillende perspectieven op de werkelijkheid in een veranderend systeem. Action Research is dan een uitstekend middel om die verschillende perspectieven bij elkaar te brengen. Om van daaruit te leren in de praktijk. Ook de achterliggende principes van Lewin spreken ons aan, denk dan aan: participatie; het uitvinden van de nieuwe werkelijkheid in-het-werk; en het holistisch aanvliegen van het probleem.